Heybeliada’nın çam kokan yokuşlarında, yarım asırdır suskun duran o büyük bina yine gündemin tam ortasında — ama bu kez sahnedeki aktörlerin konuştuğu dilden daha fazlası var: diplomasi, hukuk, kültürel miras ve siyaset birbirine geçiyor. Okulun kapıları gerçekten aralanır mı; aralanırsa nasıl, kim yönetir, kimin denetiminde olur soruları şimdi eskisinden daha yüksek perdeden tartışılıyor.
İkinci paragraftan itibaren asıl haber: Beyaz Saray’da son dönemde yapılan temaslarda Heybeliada’daki ruhban okulunun yeniden açılması talebi yeniden gündeme taşındı; geçmişte benzer talepler dönemin yetkililerince geri çevrilmişti, ancak şimdi üst düzey yazışma ve görüşmeler Ankara’dan “üzerimize düşeni yapmaya hazırız” türü karşılıklar aldı. Bu ifadelerin ardından gündeme getirilen çerçeve, binanın “teoloji meslek yüksekokulu” adıyla, özel statüde ve Patrikhane yönetiminde; ancak devletin eğitim-denetim yetkisini koruyacak bir modelin etkinleştirilmesi önerisi oldu — yani yönetim ile denetim arasında bir uzlaşı arayışı söz konusu.
Teknik detaylara bakıldığında planlanan formül şu ana hatlarıyla konuşuluyor: okul özel statüyle açılacak, yönetim sorumluluğu Rum Patrikhanesi’nde olacak; Milli Eğitim Bakanlığı ise denetleyici kurum rolünü üstlenecek; ayrıca binanın restorasyonu, kütüphanedeki olağanüstü koleksiyonun korunması ve akademik akreditasyon için özel düzenlemeler yapılması gerekiyor. Bu yaklaşım, hem dini eğitim kurumunun özerkliğini gözetmeye hem de Türkiye’nin eğitim denetim standartlarıyla uyum sağlamaya çalışıyor.
Tarihi arka planı netleştirmek, olası sonuçları doğru değerlendirebilmek için şart: Heybeliada’daki kurum 19. yüzyılın ortalarında kuruldu ve Ottomandan Cumhuriyete uzanan bir geçmiş taşıyor; 1971’de çıkarılan bir düzenleme neticesinde kapatıldı; kapalı kaldığı süre içinde kütüphanesinde on binlerce nadir eser birikti. Bu kapatma, yalnızca bir okulun kapanması değil; kültürel miras, azınlık hakları ve Türkiye’nin dış politikada gelen baskılarla verdiği tarihsel bir kavşak olarak okunuyor.
Diplomasi hattı son yıllarda sık sık devreye girdi. Geçmişte farklı lider ziyaretleri ve girişimler oldu; zaman zaman dış aktörlerin talepleri, zaman zaman yerel siyasi dengeler süreci şekillendirdi. Bugünkü ivmeyi oluşturduğu söylenen faktörler arasında yüksek profilli görüşmeler, Patrik’in uluslararası temasları ve Ankara’daki bazı bakanlık düzeyindeki teknik incelemeler var. Restorasyon maliyetleri, mülkiyet ve hukuki statü konuları birer birer masaya yatırılacak; pratikte bunun bir yasa değişikliği mi yoksa özel bir yönetmelik mi gerektireceği tartışması öncelikli.
Siyasi ve toplumsal yankılar kaçınılmaz: Bu adım hem iç politikada sıkı milliyetçi cepheden eleştirilere hem de azınlık hakları ve din özgürlüğü savunucularından takdire yol açabilir. Siyasî yönelimler açısından Ankara’nın atacağı adımlar, yalnızca iç politika dengelerini değil, Yunanistan ve Batı ile ilişkilerindeki mesajı da belirleyecek. Geçmişte benzer teklif ve jestlere verilen karşılıklar, karşı tarafın benzer taleplere vereceği yanıtlarla birlikte değerlendirildiğinde, iki ülke arasındaki dini ve kültürel mübadele talepleri tekrar masaya gelme potansiyeli taşıyor.
Hukuki çerçevede en kritik meseleler mülkiyet, kurumun tüzel kişilik kazanması, akademik akreditasyonun nasıl sağlanacağı ve devlet-denetimiyle dinî özerklik arasındaki hassas dengenin nasıl kurulacağı. Kütüphane koleksiyonunun korunması, el yazmaları ve nadir eserlerin güvenliği ayrıca bir koruma programı gerektirecek. Restorasyon-işleyiş modellerinde ise uluslararası fon ve uzman iş birlikleri devreye girerse süreç hızlanabilir; aksi takdirde uzun bir hazırlık-düzenleme safhası beklenir.
Zaman çizelgesiyle ilgili realist bakış: Yapılacak görüşmelerin sonuçlarına bağlı olmakla beraber, restorasyon ve hukuki düzenlemeler hızlandırılırsa birkaç yıllık bir takvim içinde sınırlı veya etaplı bir açılış mümkün görülüyor. Alternatif senaryoda ise uzun süren prosedür ve itirazlar nedeniyle belirsizlik süreci uzayacak. Bu noktada hem teknik ekip planları hem de siyasi irade belirleyici.
Sonuç olarak, Heybeliada’daki bina yalnızca bir eğitim kurumu değil; aynı zamanda Türkiye’nin azınlık hakları, diplomasi ve kültürel miras politikalarının bir aynası. Eğer açılma yönünde somut adımlar atılırsa bu, kısa vadede dış ilişkilerde pozitif bir sinyal, aynı zamanda içeride hassas dengeleri test edecek bir hamle olacak. Kütüphane, arşiv ve bina restorasyonunun nasıl korunacağı, akademik programın hangi denetim mekanizmalarıyla yürütüleceği ve ortaya çıkacak hukuki düzenlemeler haberciliğin odak noktaları olmaya devam edecek.