Heybeliada'daki tarihi Ruhban Okulu'nun yeniden açılması için uzun süredir devam eden çabalar, önemli bir aşamaya ulaştı. Fener Rum Patriği Bartholomeos, kilise hukuku uzmanı olarak iktidara özel bir model sundu. Bu model, okulun geçmiş statüsüne benzer şekilde faaliyet göstermesini öngörüyor.
Patrik Bartholomeos, Gökçeada doğumlu olmasına rağmen özgeçmişinde Yunanca "İmveros" adını kullanıyor. 2000 yıllık kilisenin 270'inci başpiskoposu olan Bartholomeos, İtalya, İsviçre ve Almanya'da yüksek lisans yaptıktan sonra Yunanistan Atina Üniversitesi'nde kilise hukuku doktorası tamamladı. Katolik, Anglikan ve Ortodoks kiliselerindeki yüksek ruhban derecelerinden diyakonlukla başlayan kariyerinde, 65 yıldır "Ekümenik Patrik" unvanını resmileştirmek için çalışıyor. Ruhani makamındaki 35'inci yılında, Türkiye'nin itirazlarına rağmen Rumca özgeçmişinde "Roma Başpiskoposu" ve "Ekümenik Patrik" unvanlarını açıkça belirtiyor.
AKP iktidarı, Heybeliada Ruhban Okulu'nun açılmasındaki hukuki engelleri aşmak için çaba harcarken, Bartholomeos "Halki Modeli"ni önerdi. Bu model, patriklerin mezunu olduğu Ortodoks ilahiyat okulunu temel alıyor. Dersler Hristiyanlık tarihiyle başlayıp Bizans Ortodoks Kilisesi'ne uzanıyor; hatta İstanbul'u "Konstantinopol" olarak gören Yunan megalo ideasını kapsıyor. Sekiz dil bilen Bartholomeos, bu idealleri Yale'den Moskova'ya, Edinburgh'tan Bükreş'e kadar birçok üniversitede fahri doktora aldığı konuşmalarda anlattı. Türkiye'de ise hiçbir üniversite patrik için kürsü açmadı.
"Dünyaya verilen zararı artırmak ya da iyileşmesine katkıda bulunmak bizim elimizde. Seçim bizim" diyen Patrik Bartholomeos, kendi seçimini yaparak kendini "Ekümenik Patrik", patrikhaneyi "Ekümenik Patrikane" ilan etti. Fatih'teki patrikhanenin bu adımı, çevresindeki İsmailağa Cemaati, Süleymancılar, Cerrahiler ve Nurcular gibi yapılarla karşılaştırıldığında dikkat çekici. Tarihi yarımada, Ortodoks Rumlar için üç kutsal kilise inancının merkezi haline geliyor. Ruhban Okulu'nun açılmasıyla "Ekümenik Patriklik" dünyada daha da güçlenecek.
Osmanlı döneminde 1844'te açılan okul, sanki Türkiye Cumhuriyeti tarafından kapatılmış gibi bir algı yaratılsa da, 1971'de patrikhane kendi iradesiyle kapattı. O dönemde 4 yıl lise ve 3 yıl teoloji yüksekokulu olarak eğitim veriyordu. ABD Büyükelçisi Tom Barrack'ın "Heybeliada Ruhban Okulu'nun açılışı 2026 Eylül'üne yetişecek" sözleri tartışma yaratsa da, süreç hızlandı. İktidar, patrikhaneyle kapalı kapılar ardında yürüttüğü çalışmaları tamamladı. Beyaz Saray, Ak Saray ve Fener Rum Patrikhanesi arasında 6 aydır süren üçlü diplomasi sonuç verdi.
"Ruhban okulu YÖK'e mi yoksa MEB'e mi bağlı açılmalı?" sorusu hukuken incelendi. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, 6 ay önce okulu gezdi ve "Ruhban okulunun açılması kişisel olarak arzum" dedi. Ancak karar, bakanın yetkilerini aşıyor. ABD Başkanı Trump ve Patrik Bartholomeos'un Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan açılışı hızlandırma talebi etkili oldu. MEB, YÖK ve patrikhane temsilcilerinden oluşan heyet rapor hazırladı; bu rapor kısa süre önce cumhurbaşkanına elden sunuldu.
Raporda, okulun 1844'te azınlık okulu olarak açıldığı ve 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu'na tabi olmadığı vurgulandı. Lozan'dan sonra 48 yıl açık kaldığı tezi de rapora eklendi. 1971 statüsüyle açılışın makul olduğu belirtildi. Ortaokul ve lise statüsünde açılmaması kararlaştırıldı. Aya Triada Tepe Manastırı Vakfı'nın mülkiyetindeki bina, eylüldeki açılışa hazırlandı. Eğitim 4 yıl lise ve 3 yıl yüksekokul şeklinde olacak. Lise kısmı MEB, yüksekokul kısmı YÖK denetiminde görünecek ancak milletlerarası özerk bir teoloji yüksekokulu olarak işleyecek. Türkiye'de türünün tek örneği "butik üniversite" statüsüyle açılacak.
Bu ayrıcalık, tarikatların laiklik ilkesine aykırı üniversite kurmasının önünü açabilir. Ancak sürecin önünde anayasa engeli bulunuyor. Ruhban Okulu'nun açılışı, ekümeniklik tartışmalarını da beraberinde getirerek tarihi bir dönüm noktası olabilir. Patrik Bartholomeos'un önerdiği Halki Modeli, okulun Ortodoks dünyasındaki önemini yeniden vurguluyor.
Okulun kapanışından bu yana geçen yıllarda uluslararası baskılar artsa da, şimdi raporun sunulmasıyla somut adımlar atılıyor. Bartholomeos'un teoloji uzmanlığı ve çok dilli eğitimi, modeli güçlendiriyor. Heybeliada'daki bina restorasyon çalışmalarıyla hazır hale getirilirken, eğitim içeriğinin Hristiyanlık ve Bizans tarihi odaklı olması dikkat çekiyor.
Tartışmalar devam ederken, okulun butik üniversite olarak özerk yapıda açılması, Türkiye'deki yükseköğretim sistemine yeni bir boyut katacak. Anayasa engelinin nasıl aşılacağı ise sürecin en kritik noktası. Ruhban Okulu, Ortodoks din adamı yetiştirme geleneğini sürdürmek için gün sayıyor.
