Hayat Kolaylaştıkça IQ Düşüyor Mu? Akıllı Teknolojiler ve Beyin Sağlığı Üzerine Bilimsel Değerlendirme
Türkiye’de teknolojinin her alana hâkim olduğu bir dönemde, ekran bağımlılığı ve akıllı cihazların beyin sağlığı üzerindeki etkileri, nöroloji uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz’ün canlı yayında yaptığı açıklamalarla yeniden gündemde. En çok aranan “ekran bağımlılığı”, “akıllı telefon beyin etkileri”, “Alzheimer ve ekran”, “dikkat dağınıklığı”, “sosyal medya bağımlılığı” gibi Google trend anahtar kelimelerinin merkezindeki bu başlık, günümüzde milyonlarca kişiyi ilgilendiriyor.
Prof. Dr. Uludüz, ekrana aşırı maruz kalmanın, özellikle gençlerde konsantrasyon ve derin öğrenmeyi ciddi şekilde sekteye uğrattığını vurguluyor. “Beyin nasıl öğreniyor? Görüyor, odaklanıyor, okuyor ve tekrar ediyor. Oysa artık belleğimizi zorlamıyoruz, ikinci belleğimiz akıllı telefonlarımız” diyen Uludüz, bilgiye ulaşımın kolaylaşmasının prefrontal bölgeyi ve uzun süreli hafızamızın işlevini azalttığını belirtiyor.
Gelişen yapay zeka ve sosyal medya algoritmalarının, beynin dopamin sistemini sürekli tetiklediğine dikkat çeken Uludüz, “Kısa sürede bir dopamin patlaması yaşıyoruz. Bir sonraki bildirimin daha yüksek bir haz getireceğini umuyor, gerçek dünyadan zevk alamaz hâle geliyoruz. Sanal dünyaya bağımlı kişilerde oksitosin ve huzur hormonu azalmaya başlıyor” sözleriyle toplumsal etkileri özetliyor.
Bir diğer önemli nokta ise “Fear of missing out” (kaçırma korkusu) ile ilişkili. “Yenilik, taze bilgi akışı beynin kortizol seviyesini artırıyor. Sürekli tetikte ve savaş halinde yaşanan bir psikoloji kortizol artışına yol açıyor, talebin arttıkça bağımlılığın da artması kaçınılmaz” şeklindeki açıklama, sosyal medyanın günümüz sigara ve alkol bağımlılıklarının yerini aldığını gözler önüne seriyor.
Alzheimer riski ekran bağımlılığında artıyor!
Prof. Dr. Derya Uludüz, “Günde elektronik cihazlara 2,5 - 3 saatten fazla bakmak Alzheimer riskini ve beyin hastalıklarını artırıyor” diyerek uyarıyor. Zombi çocuk ve genç sendromuna dikkat çekip “Ekrana kilitlenen çocuklar gerçek dünyayla bağını koparıyor, sosyal IQ’ları geri kalıyor, konuşma bile gecikiyor. Sosyal zekası düşük olan çocuk daha mutsuz, izole ve depresyona eğilimli oluyor” diyerek anne-babalara kritik tavsiyelerde bulunuyor.
Ayrıca, telefon ve teknoloji bağımlılığının farkında olunmadığı, günün büyük kısmının farkında olmadan ekranda geçtiği, uykusuz çocuklarda hiperaktivitenin tetiklendiği vurgulanıyor. Özellikle günde 4 saatten fazla ekrana bakmanın gizli bir beyinsel düşman olduğuna ve duygusal merkez ile mantıklı düşünme alanlarını etkilediğine dikkat çekiliyor.
Beyin sağlığını korumak için pratik adımlar
Nasıl kontrollü ekran kullanılır? Uzman önerileri arasında şunlar öne çıkıyor: “Haftada bir gün telefon detoksu; yatmadan bir buçuk saat önce telefonu kenara koymak; çocuklara iki yaşından aşağı asla akıllı cihaz vermemek; ekran kullanımını kontrol eden akıllı telefon uygulamalarını takip etmek.” Ayrıca, beyin yaşının “motor fonksiyonlar, yürüyüş, denge, koku, işitme ve görme testleriyle" pratikte ölçülebileceğinin de altı çiziliyor.
Son olarak, dijital mahremiyetin kaybolduğuna ve algoritmaların kişisel reklamlar için mikrofona ve davranışlara erişim sağladığına dikkat çekiliyor: “Artık üç boyutlu gözlüklerle sanal dünyada gerçek hissini yaşarken, gözlüğü çıkartınca tatminsizlik ve mutsuzluk artıyor. Yapay zeka geliştikçe beyin, gerçek dünyadan daha fazla uzaklaşıyor.”
Toplumda ekran ve teknolojinin beyin sağlığı üzerindeki etkileri ve riskleri konusunda bilimsel farkındalık yaratmak, çağımızın en çok aranan ve en güncel tartışma konularından biri olarak bu haberle bir kez daha vurgulanıyor.
