Sabahın ilk seferlerinden turnikelerdeki farklı tarifeler, yolcuların cebinde yeni hesapları, sosyal medyadaki sanat arda soru ücretleri… İstanbul yeni zam programlarına “zam var mı, nerede geçerli, kim ne ücretli?” özellikleriyle birlikte gelir. Şehrin temposu bir yandan devam ederken, kulaktan dolaşan dolaşan tek cümle merak uyandırdı: “U logolu metrolar ve Marmaray’da durum ne?”
Asıl tablonun ikinci paragrafı netleşiyor: İstanbul'da metro, otobüs, minibüs, metrobüs ve vapur gibi toplu taşıma araçlarının yanı sıra taksi ve okul servislerinde yüzde 30 oranındaki oranlarda artış kraliçelere girdi. Ancak kamuoyundaki “zaman karmaşası”nın doğurduğu kritik detay şu: Metrolarda ve Marmaray'da bu artış uygulanmayacak. Böylece kent çapındaki zammın kapsamı ile kapsam dışı kapsamlı hatlar arasında belirgin bir ayrılabilir oluştu.
Kararda dikkat edilerek belirtilmeyen, kapsanan ve kapsam dışında bırakılan ağların yapısal farklılıkları. Zammın muayene ayarları belediye çatısı altında metro, otobüs ve deniz ulaşımı ile birlikte taksi ve okul servisleri yer alırken; kapsam dışında kalan U logolu metro hatları ile Marmaray, yolcular açısından aynı gün içinde farklı ücretlenme pratikleri üretmektedir. Bu asimetrinin, ilk günün tarihsel ve turnike önlerinde “hangi hatta ne öderim” türü özelliklerini geliştirmesi sürpriz olmadı.
U logosunun anlamı bu yerde toplanır. Söz konusu hatlar, şehir içi raylı sistemle farklı bir yönetim altında işletilen hatlar olarak öne çıkıyor. Marmaray gibi omurga kalitesinde bir hattın da aynı yeteneğin durması, sabah-akşam zirve saatlerinde yolcuların doğrudan yetenekleri olacak bir değişken. Özellikle kentler arası istasyon bağlantıları ve aktarım noktalarında “zamlı-zamsız hat” ayrıntılarının pratik bilgileri, ilk haftalardaki coğrafi verileri yeniden şekillendirilebilir.
Zam karmaşıklığının sahadaki yansımaları ortaya çıkıyor: Bir kısım yolcu, bütçesini korumak için güzergâhını zamsız hatlara göre optimize etmeye çalışıyor. Bu davranış, belirli koridorlarda talep yoğunlaşmasına, diğerlerinde ise nispi bir rahatlamaya yol açabilir. Aynı zamanda transfer zinciri içinde farklı tarifelerden kaynaklanan kafa karışıklığının giderilmesi için günlük kullanım da genişleme durumundadır. Günün sonunda İstanbul'un sürekli yolculuklarını içeren günlük mobilite matrisi, bu kararın ardından mikro düzeyde yeniden kalibrasyon kalibrasyonu.
Geçmişe kısa bir bakış, ortaya çıkan parçayı daha anlaşılır kılıyor. Şehirde, son yıllarda toplu taşımada maliyet baskıları ve işletme giderlerindeki artışlarla birlikte periyodik tarife güncellemeleri görüldü. Bu güncellemeler her fırsatta geniş bir tartışma alanı yarattı: Bir yanda hizmetin sürdürülebilir finansmanı, diğer yanda yolcunun satın alma gücü ve erişilebilirlik kaygısı. Bugün de tartışmanın devam etmesi benzer; tek fark, fiyat artışının şehir içi ağın tamamında değil, belirli hatlar dışarıda bırakılarak ayakta kalabilir.
Bundan sonra ne olur? Kısa süreli, zamsız kalan U logolu hatlar ve Marmaray'da talep artışı beklenebilir. Bu artış, pik oranları vagon ve peron hayatta kalacak. Talep yönetimi ekonomik sefer performansı ve kapasite programı gibi kapasite hamleleri ön plan çıkışı. Öte yandan, zaman uygulanan modlarda yolcuların rotalarında farklı yöntemler yaratacak; Özellikle bölümlü yolculuklarda “süre–maliyet” denklemleri yeniden kurulacaktır.
Orta takvim, tarife asimetrisinin süresi tamamlanacaktır. Bu durum devam ederse, hatlar arası kalıcı bir yolcu kayması ve buna bağlı yeni bir denge oluşabilir. Tersi durumda, fiyat makasının daraltılması veya ek düzenlemelerle geçişkenliğin uyumlaştırılması gündeme gelebilir. Onun iki senaryosu da şehrin ulaşım ekosistemi, veri odaklı yönetim ve şeffaf bilgilendirme ile belirsizliği azaltmak zorunda.
Günün sonunda, bugün kişisel olarak giren yüzde 30'luk artış ile U logolu metrolar ve Marmaray'ın kapsam dışında bırakılması, İstanbul'un günlük dosyalarının doğrudan kaydedilmesi bir karar seti olarak kaydedilmeye başlandı. Zam karmaşası ifadesi, aslında bir iletişim sorununa işaret ediyor: Yolcunun hangi hatlarda, hangi şartlarda, hangi ücreti ödeyeceğini herkesin aynı şekilde anlayacağı netlikte anlatılıyor. İlk günün gelişmeleri, önümüzdeki günlerde yapılacak açıklamalar ve sahadaki uygulama kapsamıyla yer netliğine bırakılacaktır.
Vatandaşın bilgilerine dair pratik öneri ise açık: Güzergâh planınızı güncellemeden önce, bindiğiniz satırın kapsamı ve güncel ücret bilgilerini resmi duyurular üzerinden kontrol ederek saklanmasını çıkarın. Zira bu yeni tabloda, aynı mesafeyi farklı hatlarla kat ederken ödenecek bedel değişebilir; Akıllı planlama, bütçeyi korumada en etkili araç haline geliyor.
İstanbul'un temposu düşmüyor; hızlanma aralıkları da aralıklarını yeniden biçimlendiriyor. Sunumun, kısa sürede sahada üretim çıktıları ile birlikte çok sayıda operatörlerin parçalanması karar vericiler için yeni ayarlamaların önünü açmasını sağlar. Nihayetinde amaç; Hem finansal sürdürülebilirliği sağlamak, hem de milyonların her gün ihtiyaç duyduğu erişimi makul maliyetle garanti etmek. Şehrin ışınları, denizinizi ve yolları bu dengeyi sınamaya devam edecek.
