Doğal afetler, özellikle siklon felaketleri, son yıllarda daha sık ve yıkıcı hale geliyor. Kasım ayı sonunda yaşanan yoğun siklon olayları, geniş bölgeleri etkileyerek büyük soru işaretleri yaratıyor. Peki, bu tür afetlerin ardından hasar durumu nasıl değerlendiriliyor? Hızlı değerlendirme raporları, gerçek boyutları ortaya çıkararak heyecan verici bilgiler sunuyor.
Ditwah siklonu, Kasım 2025 sonunda yaşanan en yoğun ve yıkıcı olaylardan biri olarak tarihe geçti. Tüm 25 ilçeyi etkileyen bu felaket, yaklaşık 2 milyon insanı ve 500 bin aileyi doğrudan vurdu. Hayatları altüst eden sel ve heyelanlar, temel hizmetleri kesintiye uğratırken, geçim kaynaklarını ve ekonomiyi derinden sarstı. Özellikle yoksulluk, sınırlı hizmetlere erişim ve iklim riskleri gibi mevcut kırılganlıklar, etkileri daha da ağırlaştırdı.
Hızlı hasar tahmin raporu, doğrudan fiziksel zararları 4,1 milyar dolar olarak hesapladı. Bu rakam, gayrisafi yurtiçi hasılanın yaklaşık yüzde 4'üne denk geliyor. Tahmin, binalar ve içerikler, tarım ile kritik altyapıdaki zararları kapsıyor. Gelir kayıpları, üretim durmaları veya tam iyileşme maliyetleri bu hesaba dahil değil. Raporda vurgulanan nokta, afet sonrası toparlanmanın bu rakamın çok ötesinde olacağı.
Sektörel dağılıma bakıldığında, altyapı en büyük payı aldı. Yol, köprü, demiryolu ve su şebekeleri gibi unsurlardaki zarar, toplamın yüzde 42'sini oluşturarak 1,735 milyar dolara ulaştı. Bu durum, ulaşımı ve pazar erişimini engelleyerek hizmetlere ulaşımı zorlaştırdı. Konut binaları ve içeriklerindeki hasar ise 985 milyon doları buldu. Dayanıklı yapı yerleri, sel kontrol yapıları ve rüzgarlara karşı tasarım ihtiyacı burada öne çıkıyor.
Tarım sektörü de ağır darbe aldı. Pirinç ve sebze mahsulleri, geçim tarımı, mısır, hayvancılık, tarım altyapısı ve iç su balıkçılığındaki zararlar 814 milyon dolar olarak tahmin edildi. Bu, gıda güvenliğini ve kırsal geçim kaynaklarını tehdit ederek hassas toplulukları riske attı. Konut dışı binalar –okullar, sağlık tesisleri, işyerleri ve büyük endüstriyel yapılar– ise 562 milyon dolarlık kayıpla eğitim, sağlık ve yerel ekonomiyi kesintiye uğrattı.
En çok etkilenen bölge Merkezi Eyalet oldu. Özellikle Kandy ilçesindeki zarar 689 milyon doları aştı, çoğunlukla sel ve heyelanlardan kaynaklandı. Badulla, Kegalle ve Puttalam gibi ilçelerde ev kayıpları, zaten yoksul haneleri vurdu. Nuwara Eliya'da ise hanelerin yaklaşık dörtte ikisi kadın veya yaşlı bireyler tarafından yönetiliyor, bu da kırılganlığı artırıyor.
Değerlendirme, Dünya Bankası'nın Global Hızlı Afet Sonrası Hasar Tahmini (GRADE) yöntemiyle yapıldı. Bu uzak ve model tabanlı yaklaşım, doğrudan fiziksel zararları hızlıca hesaplıyor. On yıldan fazla sürede 71 değerlendirme gerçekleştiren yöntem, saha çalışmalarına göre yüzde 90 doğruluk sağlıyor. Rapor, hükümet birimleri ile işbirliği içinde hazırlandı ve afet risk azaltma çabalarına ışık tutuyor.
Özellikle kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve kadın başkanı haneler gibi gruplar için hedefli iyileşme vurgusu yapılıyor. Önceden var olan sosyo-ekonomik kırılganlıklar, toparlanmayı yavaşlatıyor. Kapsamlı stratejiler, insani ihtiyaçlar, geçim kaynaklarının restorasyonu, dayanıklı konut ve altyapı ile iklim risklerinin entegrasyonunu gerektiriyor.
Dünya Bankası Grubu, devam eden projelerden 120 milyon dolara kadar kaynak seferber ederek sağlık, su, eğitim, tarım ve bağlantı restorasyonuna destek veriyor. Bu süreç, afet risk yönetimini geliştirme fırsatını da barındırıyor. Ditwah siklonu sonrası rapor, sadece zararları değil, geleceğe yönelik direnç inşa etmenin önemini de ortaya koyuyor.
Afetin etkileri, tüm ilçelerde hissedildi ve günlük hayatı dönüştürdü. Sel suları, heyelanlar ve rüzgarlar, yılların birikimini dakikalar içinde yok etti. Gıda güvenliği tehdit altında, sağlık sistemi baskı yaşıyor, bağlantılar kopmuş durumda. Ancak rapor, hızlı müdahale ve uzun vadeli planlamayla toparlanmanın mümkün olduğunu gösteriyor.
Bu tür olaylar, iklim değişikliğinin yoğunlaştırdığı riskleri hatırlatıyor. Mevcut vulnerabiliteler –yoksulluk, hizmet eksikliği– etkileri katmerleştiriyor. Topluluk merkezli, hedefli çabalarla en riskli gruplar korunmalı. Ditwah, sadece bir siklon değil, dirençli toplumlar inşa etme çağrısı olarak kalmalı.
Hasar tahminleri, acil müdahale ve iyileşme planlamasına rehberlik ediyor. Altyapı onarımı, konut yeniden inşası, tarım desteği ve hizmet restorasyonu öncelikli. Rapordaki veriler, kaynakların etkili kullanımını sağlayarak daha adil toparlanma vaat ediyor. Heyecan verici olan, bu zorlukların üstesinden gelme potansiyeli ve uluslararası dayanışma.